daŭ dat dare v. tr. (lat. *dao [ild. do] dĕdi datum dare; it. dare pv. cat. sp. pg. dar. Dadeam [vechĭ dam]; dadúĭ [vechĭ dedéĭ dedéshĭ déde déderam déderatzĭ dédera ĭar azĭ maĭ rar detéĭ detéshĭ déte déteram déteratzĭ détera]; sa daŭ sa dea [mold. sa deĭe]; da nu da dea [mold. deĭe]. P. forma cp. cu staŭ. V. cred perd vind ascund). Intind ofer: a da de pomana banĭ saracilor. Ofer platesc: daŭ un franc pe un cutzit. Fac produc: gaina face oŭa vaca vitzeĭ stejaru ghinda. Predaŭ remit: a da un hot pe mina politziiĭ; a da o scrisoare in primirea in sama in mina cuĭva. Caut incerc: dadea sa vorbeasca shi nu putea. Mishc imping: daŭ scaunu maĭ incolo. Ung spoĭesc vapsesc sulemenesc: daŭ cizmele cu vax daŭ paretziĭ cu var daŭ gardu cu verde mitocanca se daduse cu rosh. Daŭ jos scobor: daŭ jos ceva din pod. Rastorn: daŭ jos scaunele fugind. Daŭ inapoĭ restitui: daŭ inapoĭ ceĭa ce eram dator. Imping inapoĭ: daŭ inapoĭ un ceas (adica minutarele luĭ). Daŭ in ainte 1) imping in ainte: daŭ in ainte un ceas (adica minutarele luĭ); 2) intrec is superior: a da cuĭva mult in ainte (E o expresiune de la joc [popice biliard sh.a.] cind un adversar tare da celuĭ maĭ slab citeva puncte de la el ĭar el incepe maĭ de jos). Daŭ ascultare cuĭva ma supun luĭ il ascult. Daŭ (saŭ pun) vine pe cineva il acuz il invinovatzesc. Daŭ navala navalesc. Daŭ ordin ordonez poruncesc. Daŭ faliment devin falit. Daŭ un copil la carte la shcoala il trimet la shcoala. Daŭ la jurnal public in jurnal. Daŭ un copil la stapin il fac servitor. Daŭ ceva pe foc arunc in foc. Daŭ pe git inghit beaŭ: daŭ vinu pe git. Daŭ pe girla arunc in girla (fig.) arunc k lucru fara valoare. Daŭ afara exclud elimin. Daŭ pe bete pe brincĭ afara exclud trintind pe cineva la pamint. Daŭ dea dura rostogolesc. Daŭ pe scara alung dind jos pe scara. Daŭ draculuĭ ucid (fig.) renuntz la ceva: dao draculuĭ de carte! Daŭ cartzile (de joc) le impart. Daŭ cep unuĭ butoĭ il gauresc shi incep a bea din el. Daŭ credintza (crezare) cuĭva unuĭ lucru ma incred. Daŭ cuĭva cuvintu daŭ dreptu de a vorbi intr’o adunare. Daŭ dreptate recunosc k are dreptate. Daŭ medicamente administrez medicamente. Daŭ drumu las liber. Daŭ (saŭ bag) groaza in dushmanĭ i ingrozesc. Daŭ dosu intorc spatele fug de frica. Daŭ pe cineva de rushine nu ma arat la inaltzimea laudelor luĭ il fac de ris. Daŭ de gol demasc tradez. Daŭ pe fatza denuntz divulg. Daŭ banĭ in ainte platesc in ainte. Daŭ mina cu cineva il salut dind mina. Daŭ cuĭva buna ziua il salut cu vorba de „buna ziua”. Daŭ cinstea pe rushine in locu cinstiĭ ma incarc de rushine. Daŭ cuĭva (banĭ) de cheltuĭala (fig.) i trag o bataĭe. Daŭ bir cu fugitziĭ dezertez. Daŭ pace las in pace nu nelinishtesc. Daŭ o pedeapsa o palma aplic o pedeapsa o palma. Daŭ un tzipet tzip. Daŭ gura (saŭ o gura) cuĭva il strig. Daŭ o guritza un bot (fam.) il sarut. Daŭ de shtire anuntz. Daŭ tzitza alaptez. Daŭ de zestre cuĭva ceva il inzestrez cu ceva. Daŭ vĭatza vivifiv fac viŭ. Sa dea Dumnezeŭ sa faca Dumnezeu! Daŭ sama expun socoteala. Imi saŭ sama sint conscient intzeleg. Imi daŭ sfirshitu mor. Imi da mina sa fac ceva om cu ce (curaj bani) pot indraznesc. V. intr. Mishc: a da din umerĭ din cap din coada din picĭor. Lovesc descarc o arma: daŭ cu pumnu cu cĭomagu cu pushca cu tunu in ceva. Arunc intind: daŭ cu cĭorpacu cu plasa (k sa prind peshte). Incoltzesc germinez: plantele daŭ vlastare mugurĭ. Navalesc: statzĭ maĭ incet k nu daŭ (subintz. navala) Turciĭ shi Tatariĭ! Intru: a dat moartea in gainĭ. Cad: calu omu a muncit pin’a dat in bot in genunchĭ. Conduc la raspund: fereastra cararea da da in gradina. A ieshĭ a tzishnĭ (vorbind de materiile fecale de lava unuĭ vulcan sh.a.): uĭte ce da din acest copil dac’a mincat atitea fructe! Fig. A vorbi lucrurĭ surprinzatoare: acest copil era odata tacut (orĭ prost) dar acuma uĭte ce da din el! Daŭ in cad in: a da intr’o groapa in cursa. A da in gropĭ (de prost) a fi foarte prost. A da in clocote in fert in unda a incepe sa clocoteasca sa fearba. A da in foc (apa laptele) a se unfla shi a se revarsa afara din vas. A da in mugurĭ in copt (un arbore) a incepe sa faca mugurĭ sa se coaca. Atzĭ da in teapa in petec (Iron.) atzĭ face vechiŭ obiceĭ: TZiganu chear imparat s’ajunga tot ishĭ da in teapa. Daŭ in cartzĭ (saŭ cu cartzile) in bobĭ (saŭ cu bobiĭ) ghicesc cu cartzile cu bobiĭ. Daŭ de saŭ peste aflu nemeresc intilnesc ma izbesc de: a sapat pin’a dat de apa a mers pin’a dat de prietenu luĭ a cautat pin’a dat peste ce a dorit. A dat de dracu de belea al intilni pe dracu a te izbi de o neplacere. A da inainte (cu vorba cu betzia cu vinu) a continua. A da inapoĭ a scadea a regresa. A da pe la cineva a trece a veni pe la el. A da din umerĭ a sta nepasator. A bate din buze a fi pacalit a nu avea ce tzĭ trebuĭe. V. refl. Ma las prada in voĭa cuĭva: ma daŭ somnuluĭ. Ma raped: acest cine se da la om (Nu te da nu te lasa! se zice cind te prefacĭ catzĭ opreshtĭ cinele sa nu mushte pe cineva dar pe ascuns il amutzĭ contra luĭ). Cedez ma daŭ invins ma predaŭ: nu te da! Ma daŭ invins prins ma predaŭ recunosc cas invins; ma dedaŭ: ma daŭ studiuluĭ betziiĭ. Ma daŭ jos ma scobor descind. Ma daŭ in laturĭ ma retrag (fig.) nu ma amestec nu ajut. ma daŭ dupa vint ma conduc dupa cum cer imprejurarile. Ma daŭ dupa perdea ma ascund fug de de raspundere. Ma daŭ pe brazda ma acomodez ma deprind ma imblinzesc. Ma daŭ peste cap fac pe dracu’n patru fac tot posibilu. Ma daŭ de (saŭ drept) ma pretind: a te da de (saŭ drept) patriot.